Op dit punt kijken we nog even wat scherper naar de materiële wereld waarin wij rondlopen. Die wereld hebben we inmiddels beter leren ‘doorzien’: want alle dingen om ons heen blijken opgebouwd uit elementen. En alle vormen, eigenschappen en mogelijkheden die daaruit voortkomen, bestaan áls en zolang de combinatie van die elementen-bouwstenen bestaat. Dat betekent tegelijkertijd dat alle materiële eigenschappen die we hier tegenkomen, afkomstig zijn uit die elementen, en wetmatig ontstaan uit de betreffende samenstelling en de omstandigheden.
Jazeker, dat is nogal een cryptische omschrijving, maar het gaat hierom:
voor een praktische kijk op de zaken is elke materiële eigenschap een verschijnsel dat altijd, gedwongen, optreedt – steeds weer, onder dezelfde omstandigheden, op dezelfde manier: ‘als dit, dan dat’.
Dat is zo, vanwege het simpele feit dat er orde heerst in het heelal, in de materiële wereld. Of we die orde nu beschrijven in ‘eenvoudige’ chemische reacties, of in heel complexe modellen over de materie met higgsdeeltjes, kwantummechanica, of waarschijnlijkheids- /onzekerheidsrelaties, en al die begrippen en verbanden die wij mensen in de toekomst nog zullen ontdekken. De orde blijft!
Dus: vormen, afmetingen, kleur, gewicht en oneindig veel andere eigenschappen, processen en reacties van de dingen – alles ligt in feite in wetmatigheden ‘vast’. Nee, niet alles is altijd voor de mens even voorspelbaar (de natuur zit voorlopig nog wel boordevol verrassingen en onbekende mogelijkheden), maar wel herhaalbaar, achteraf gezien.
Als voorbeeld: neem nu de eigenschappen van water, dat – afhankelijk van temperatuur en druk – de gedaante aanneemt van ijs, vloeibaar water of stoom (damp). En onder gelijke omstandigheden vertoont water altijd weer, precies diezelfde eigenschappen. Er bestaan meters boeken met tabellen waarin al die eigenschappen zijn opgetekend.
Maar ook de uitwerkingen van ingewikkelde en in wezen geheimzinnige natuurkrachten als zwaartekracht, elektriciteit en magnetisme zijn toch perfect voorspelbaar, door opgedane ervaringen. Werkt het eens zo, dan werkt het altijd zo!
Oneindig veel van al die materiële eigenschappen van dingen en verschijnselen zijn door mensen ontdekt en beschreven en vormen zo de basis van de wetenschappen en het ABC van onze techniek. Bibliotheken en het internet: barstensvol data en cijfers over hoe alles in elkaar steekt en werkt!
Ja, wat een geluk dat de wereld als elementen-bouwdoos zo betrouwbaar is, ook bij levende vormen. We hebben eerder al gezien dat ook de levenskracht door combinaties van de ‘natuurlijke’ elementen vrijkomt, in tijdelijke levensvormen / bouwsels – met een start, een ‘leven’ en een einde – op drie niveaus van complexheid:
En ook díe eigenschappen zijn zo vast als een huis. Daarom kunnen we de planten en dieren zo goed leren kennen, en kunnen we aan natuurbeheer, en landbouw en veeteelt doen: ons eten produceren. Want aan een appelboom zitten altijd appelbloesems in de lente, waaruit later appels groeien, elk jaar weer, en steeds van dezelfde soort (aan een appelboom groeien nooit een keer kersen). Vogels maken hun nest zodra het lente wordt en vliegen van noord naar zuid en andersom – altijd weer, omdat ze een vogel(-bouwdoos) zijn! Kippen geven eieren, koeien geven melk, en nooit…
En ook de opbouw van ons eigen menselijk lichaam blijkt op een (wel heel ingewikkeld) uurwerk te lijken, hoe het werkt en wat het doet, inclusief ‘afstellen’ en slijtage. De medische wetenschap is daarop gebaseerd, met bijvoorbeeld al die protocollen: als dit, dan dat, enz., enz., enz…
Kortom: alle dingen, verschijnselen en processen in deze wereld om ons heen worden blijkbaar volledig bepaald en gestuurd door de wetten van de materie (elementen), binnen die kosmische gevangenis van oorzaak en gevolg: als dit, dan dat!
Nee, in alle uitbundigheid van het materiële bestaan is er daarin goed beschouwd geen enkele vorm van vrijheid, nergens! Gelukkig maar, want zoals gezegd is de wetmatigheid in de materiële wereld, de basis van al onze wetenschappen, landbouw en techniek. Dáárom kunnen wij mensen torenflats en maanraketten bouwen, en smartphones en computers, en kunnen we groenten, fruit, vis en vlees kweken, en voorspellen wanneer het hoog water wordt in de zeehaven.
Stel je toch eens voor dat de materie-wereld geen vaste eigenschappen had, niet onveranderlijk was, maar willekeurig, onbetrouwbaar en onvoorspelbaar was, en ‘zomaar zijn eigen gang kon gaan’?! Wat dan?
Dan zou er geen wereld bestaan, maar alleen maar chaos – of misschien zelfs wel: helemaal niets! Wie zal het zeggen? Wat een raar idee ook.
OK, maar: in de lévende wezens zit toch wel vrijheid? Neem nou de dieren, die zijn ook deel van de materiële natuur-wereld. En die worden hier ook als ‘onvrij’ beschouwd? Maar dieren worden toch vaak juist altijd als symbool van vrijheid gezien?
Daarover in het volgende hoofdstuk meer.
PS: Misschien is het u opgevallen: in de beschrijvingen hierboven van de vaste eigenschappen van de materie-wereld, is het net alsof ‘wij, als mens’ als waarnemer functioneren. Daarmee plaatsen ‘we’ ons goed beschouwd boven of buiten die materie-wereld, anders zouden we die niet kunnen overzien, toch? Wij nemen als mens daarmee – ongemerkt misschien – een heel bijzondere plaats in, en dat is eigenlijk HET thema van deze blog. We hebben het daar nog over!