De ziel, de bron en het centrum van onze geestelijke eigenschappen, is ‘iets’ dat geen deel is van ons lichaam, hebben we gezien. Toch komen al de geestelijke eigenschappen – vanuit de ziel – tot uitdrukking via ons lichaam: in wat we doen, in hoe wij functioneren in onze omgeving. Dat zijn allemaal uitdrukkingen van onze persoonlijkheid, van ons bewustzijn en verstand. Logische vragen zijn daarbij:
> Zijn persoonlijkheid, bewustzijn en verstand dan geen producten van onze hersenen?
Nee, ik ben een mens: ik ben mijn lichaam niet! Ik héb mijn lichaam. Ik zit dus niet in mijn hersenen. Want die bestaan, net als de rest van mijn lichaam, uit cellen: opgebouwd uit materiële elementen. En die kunnen nu eenmaal geen vrije, niet-materiële eigenschappen produceren, zoals begrijpen, beeldvorming, tijdsbesef, vrijheid van keuze, willen en creativiteit.
Ons lichaam produceert dingen als maagsap, nagels en haren, maar heus geen bewustzijn, liefde of gedichten. Materiële eigenschappen komen vrij uit materiële dingen; geestelijke eigenschappen komen vrij uit geestelijke dingen – zo simpel is het in wezen wel, zoals we in hoofdstuk 14 gezien hebben.
> Hoe kan ik dan – met mijn lichaam – dingen doen die niet in mijn lichaam of hersenen zouden zitten of ontstaan?
Dat kan omdat het lichaam met de hersenen niet de producent is, maar functioneert als ontvanger/doorgever van ons verstand en alle andere geestelijke eigenschappen die we als individu hebben ontwikkeld.
> Hoe kunnen we ons van die ontvang- en doorgeef-functie een beeld vormen?
1) Een prachtige metafoor hiervoor is: een radiotoestel, dat aanstaat en geluid geeft. Niemand zal toch op het idee komen dat alle geluid en informatie (zeg maar: dat wat de radio ‘doet’) ook werkelijk in die radio ontstaat? Dat is te flauw voor woorden: een symfonie-orkest of voetbalstadion vol mensen passen echt niet in zo’n kastje!
Nee, die radio is niet de producent van het geluid, maar ontvangt het en geeft het door.
Dat geluid is allemaal afkomstig vanuit de zender, en die zender is niet in de radio aanwezig! En zo komt via de radio, de zender ‘tot leven’ in de wereld waarin die radio aanstaat. Zo herkennen we de individuele zenders: hé, dit is radio2 en dàt is radio538.
Wij mensen leven op een vergelijkbare manier: ons lichaam is als een radio-ontvanger, met één vaste zender in dit geval, en ons ‘geluid’ – onze persoonlijkheid – komt via ons lichaam tot uitdrukking in de wereld waarin we rondlopen als Jan Jansen of Gerrie Geerts.
2) Hetzelfde idee, nu met nog een andere ‘stralende’ uitleg:
de ziel is niet in het lichaam aanwezig, maar is eraan gekoppeld zoals de zon zichtbaar is in een spiegel. De zon is niet in de spiegel aanwezig, maar haar eigenschappen, zoals licht en warmte worden erdoor dóórgegeven.
Zo staat de zon hier symbool voor de ziel, en zijn de eigenschappen van de ziel (zoals het verstand) net als de stralen van de zon, en het lichaam is dan als de spiegel die de stralen in de wereld projecteert.
In alle beknoptheid is dit een volledig beeld van de relatie tussen ziel en lichaam van de mens!
Deze metaforen van radio/zender en zon/spiegel zal ik in verderop nog verder uitwerken. Er is nog zoveel meer in te ontdekken!
Als voorafje dit: wat denkt u…, wat zal er met de zender of de zon gebeuren als de radio of de spiegel kapot gaat….?
We hebben het er nog over!
> Maar de hersen-wetenschappers zeggen toch iets anders?
Ja, de tegenwoordige neurologie houdt (nog steeds) vol dat het bewustzijn een product is van de hersenen. Waarom? Onder andere op grond van het feit dat als er iets verandert in onze hersenen, ook onze beleving en ons gedrag verandert. Ja, afwijkingen (zoals ziektes) in de hersenen of ingrepen (operaties), beïnvloeden onze ervaringen en gedragingen, en andersom heeft ons gedrag en gevoelsleven ook hun effect op onze hersenactiviteit.
Als iemand bijvoorbeeld spreekt, kun je met een hersenscan of met meetprobes (naalden) op bepaalde plaatsen in de hersenen meer of minder activiteit waarnemen. Daarom wordt er dan gezegd: dáár zit het spraakcentrum. En dat lijkt te kloppen want beschadigingen van die specifieke plaatsen in de hersenen beïnvloeden het spraakvermogen dramatisch, zo blijkt.
Dus…lijkt het toch logisch, dat alles wat we zeggen afkomstig is van dat spraakcentrum tussen de oren?
Nee hoor, niks logisch, dus! Want met het bovengenoemde zender/radio-model zijn diezelfde verschijnselen op een totaal andere manier net zo goed te verklaren:
Als je een radio die geluid geeft, openmaakt en doormeet, zul je op bepaalde plaatsen in al die onderdelen ‘activiteit’ meten, waardoor je bijvoorbeeld kunt herkennen: hier zit het hoge-tonen-circuit, en daar zit de volumeregeling. En als je op die plekken gaat zitten rommelen aan die onderdelen, dan… ja natuurlijk!, dan beschadig je die functies en daarmee ook het geluid wat uit de radio komt. Als je de radio beschadigt, komt wat de zender uitzendt niet of beschadigd door. Daar kijkt toch niemand van op? En is dat niet precies zoals dat met de hersenen gebeurt?
Met alle respect, de moderne neurologie kijkt dus niet verder dan een mensenneus lang is, lijkt het.
Maar, let op, er verandert daardoor natuurlijk helemaal niets aan de waargenomen verschijnselen in het hersenonderzoek: het beeld op de monitoren en meters wordt er niet anders door, als je gelooft dat je bewustzijn binnen in je schedel door de cellen geproduceerd wordt. En met de resultaten van dat hersenonderzoek zijn inmiddels prachtige medische resultaten geboekt, en worden nu mensen genezen van allerlei kwalen.
Toch vind ik dat iemand die het innerlijke leven van een mens reduceert tot een materieel spel van ‘hersencelvonkjes’ (neuronale activiteitenpatronen), dat die zowel het menselijke bestaan als geheel, als zichzelf persoonlijk, ongelooflijk tekort doet. Maar: vrijheid, blijheid! Als wíj maar beter weten.
> Maar mijn lichámelijk functies komen toch wel vanuit de hersenen?
Zeker, díe wel. Dat is immers net als bij de dieren. Alle lichamelijke functies als bloedsomloop, voedselverwerking, zintuigen, echt álles wat betreft het functioneren van dat prachtige lijf van ons, wordt/worden geregeld en gestuurd door onze hersenen (althans dat kunnen we veilig aannemen).
En voor al die zuiver lichamelijke, ingeprogrammeerde lichaamsprocessen kunnen we ook een metafoor vinden: denk bijvoorbeeld aan mp3-speler (of CD-speler of walkman). Want in zo’n mp3-speler zit ook heel veel voorgeprogrammeerde informatie opgeslagen, die, naar behoefte, steeds opnieuw wordt afgespeeld, net zoals ons lichaam dat doet met onze lichamelijke eigenschappen, waardoor ons lichaam ook ‘netjes’ blijft functioneren.
En, als we nu nòg een stap verder gaan met deze geluidmetaforen, dan kunnen we beide beelden, dat van zender/radio en van mp3-speler, combineren. Dat levert dan op:
de mens (ziel + lichaam) is als een radio-toestel met ingebouwde mp3-speler
Want kijk: zo’n radio/mp3-speler levert twee soorten geluid uit één kastje: net zoals wij mensen met ons (met één) lichaam, zowel onze lichamelijke als geestelijke eigenschappen vertonen.
Het vast opgeslagen geluidsprogramma van de mp3-speler vertegenwoordigt dan de werking van het lichaam ‘zelf’, en het vrije creatieve geluid van de radio verbeeldt de uitwerking van de ziel: hoe wij ons als persoon, als individu gedragen.
Wat een fascinerend onderwerp, niet?
Zo complex en toch op zo’n simpele manier in beeld te brengen!
Verder maar weer.
Wat duidelijk uitgelegd!!!! Dank daarvoor.